Aan de hand van een trend, gebeurtenis, interesse of markant gegeven bespreekt jazzjournalist Tim Sprangers elke maand recent uitgebrachte cd’s.
DEEL XIII (april 2013)
Bonte ensembles
Een funkend kerkorgel met Arabisch gezang? Vibrandoneon en elektronica? Twee drummers, drie bassisten en vier pianisten? Dat kan toch nergens naar klinken, zulke overdreven instrumentenweelde. Het gebeurt inderdaad vaker: zo opzichtelijk zoeken naar maffe combinaties en ongehoorde geluiden, dat het verhaal en de inhoud er niet meer toe doen. Dan luister je naar een grappig experiment, zonder er iets bij te voelen.
Maar voor deze aflevering gaan we op zoek naar bonte ensembles met een originele insteek en bezetting, die het verhaal wél hebben gekoesterd. Bevreemdende formaties die de muziek in plaats van de noviteit centraal stellen.
 |
BEAM ft. Markus StockhausenHet Brabants Ensemble voor Avontuurlijke Muziek (BEAM) werkt graag samen met de meest uiteenlopende muzikanten en toont zo de beweeglijkheid van hedendaagse (geïmproviseerde) muziek. Voorbeelden zijn singer/songwriter Daniel Johnston en drummer Steward Copeland (ex Police). Twee jaar terug ontstond de samenwerking met trompettist Markus Stockhausen. De opnames tijdens November Music 2011 in Den Bosch zijn onlangs op cd uitgebracht. Dat dit ensemble, onder leiding van Martin Fondse, juist op November Music concerteerde, mag niet verbazen. Ook dit Bosche Festival slaat een brug tussen impro en hedendaags klassiek en zoekt hierin naar moderne klanken en componeerwijzen. Met dit in gedachten is de gastsolistkeuze voor Stockhausen meer dan vanzelfsprekend. De trompettist kijkt over genre-afbakingen heen. Ook de merkwaardige samenstelling van BEAM, dat per project wordt geselecteerd, is eigenlijk hartstikke logisch. Met een grote nadruk op improviserende musici horen we tevens een klassiek celliste en opereert de vibrandoneon (met relatief nieuwe instrument met een vibrerende bandoneonklank) naast elektronica. Drie dagen repetitietijd had Stockhausen met BEAM om zijn ‘Intuïtieve Muziek’, zoals de ondertitel luidt, uit te leggen. Improviseren dus, muziek maken in het moment, en dat met een bont gezelschap bestaande uit blazers, strijkers, toetsenisten, elektronica en percussie. Dirigeren deed Stockhausen zelden. Soms slechts een enkele handbeweging, zo schrijft hij in de liner notes. Het resultaat is een boeiende plaat die is gestoeld op soundscapes waarin de kleur en klank belangrijker zijn dan melodie en ritme. De stukken gaan alle kanten op, maar laten zich overkoepelen door geconcentreerd samenspel waarin lagen zorgvuldig over elkaar worden gelegd. Dit gebeurt in minimalpatronen, geluidsmozaïeken met aftastende ingevingen en een enkele keer in een langzaam opgebouwd crescendo met extatisch hoogtepunt. Vrijblijvend zoeken naar toevallige schoonheid in samenkomst van geluiden? Absoluut niet, want zelden klonken soundscapes zo gefocust. Denk aan de bedwelmende combinaties vibrandoneon (Fondse) en trompet met verontrustende elektronicaprikkels (Richard van Kruysdijk). Ook de langzaam in elkaar hakende minimalthema’s van blazers en strijkers brengen je in transcendentale sferen. En altijd gebeurt er op de achtergrond wat. Een ondergrondse beat die ook zo weer vervliegt. Of de langzaam naar de voorgrond tredende trompet van Stockhausen. Zijn klank bezit een typische weemoedigheid, zonder te vervallen in abstractie. Dit is geen muziek om midden in te vallen, beleef vooral de hele reis. BEAM ft. Markus Stockhausen: Sensitive Material (Intuitive Material). Muzieklab Brabant |
 |
WindstrekenDit is misschien wel het meest bonte ensemble binnen Nederland, helemaal op deze vierde cd. Windstreken zocht al vaker de interactie op met Middeleeuwse muziek en heeft een organist in de gelederen (Sebastiaan van Delft). Op Mundum Renovavit horen we de kerkelijk aandoende klanken vrij letterlijk terug in bijdragen van Collegium Musicum, een kamerkoor dat zich richt op de polyfonie uit de vijftiende en zestiende eeuw. Kan spannend zijn, in samenwerking met improviserende muzikanten. Maar wat te denken van een vervlechting met Arabische muziek. Het gebeurt bij Windstreken: Zuivere Middeleeuwse gezangen die bijval krijgen van aanhoudende orgelpanaroma’s en bas-improvisaties op de cello (Jörg Brinkmann) en zich vervolgens transformeren naar Oosterse ritmes en zelfs prachtig gezongen Arabische teksten door Kamal Hors (die tevens de ud bespeelt). Wel erg vergezocht, zou je denken, en vaker klapper je ook even met de oren. Zeker het contrast tussen luchtige Arabische jazz, met fris gespeelde ritmes en een duidelijke focus op swing, wordt tamelijk overweldigd door de zware koorvocalen. Ook een geestelijk intermezzo als Ubi Caritas (1) lijkt na een vluchtige luisterbeurt een vreemde eend in de bijt en op zijn vriendelijkst gezegd geïsoleerd. Toch klinkt het al snel als de normaalste zaak en mag je je oren betichten van beperkend hokjegedrag. Deze schepping klinkt ongelooflijk spannend, omdat het wordt gespeeld met zoveel openheid dat het als geheel overtuigt in originaliteit. Dat verwezenlijkt Windstreken niet in de minste plaats dankzij technisch vaardige muzikanten. De strijkerssectie, met naast cellist Brinkmann altviolist Oene van Geel, is het meest beweeglijke onderdeel dankzij hun filmische begeleiding en spitsvondige solowerk, vaker dan eens plukkend aan de snaren. Mooi is hun samenspel met de rijke percussie van Udo Demandt die kale begeleiding makkelijk omtovert in gecompliceerde Arabische ritmes. Bandleider, Pieter de Mast (sopraansaxofoon, fluit en altfluit) heeft de hoofdrol. Vooral zijn werk op de saxofoon baart opzien: er zijn weinig sopranen met zo’n heldere en krachtige stem zonder in onnodige virtuositeit te belanden. Opvallende kracht van dit gezelschap is sinds kort Leonard Evers die twee stukken componeerde en drie composities arrangeerde. Windstreken: Mundum Renovavit. I-C-U-B4-T |
 |
I CompaniHet 28 jaar oude gezelschap I Compani is sowieso al een bont gezelschap, maar wat er 27 januari 2013 gebeurde tijdens de LUX Impro Marathon, ging alle perken te buiten. Het gezelschap onder leiding van rietblazer Bo van de Graaf breidde zich niet alleen uit naar 23 musici, meer dan ooit werd de interactie met het publiek opgezocht. Via een beeldscherm mochten toehoorders bij enkele nummers de muziek manipuleren met improvisatieopdrachten of verzoekjes indienen door een sms in te dienen. Ter plekke gaven de muzikanten hier gehoor aan. Grappig concept waarmee je Bo van de Graaf en zijn band gelijk hebt samengevat: spontaniteit, musiceren in het moment en plezier maken in een interactief feest. Dat er een uur repetitietijd was, kwam het gezelschap alleen maar ten goede. Dat blijkt bijvoorbeeld met de overweldigende opening Sun Ra, in een meeslepend walsthema waar de positieve melancholie vanaf spat. De instrumenten schuren, lopen soms net over en naast elkaar, maar juist door deze rafelende randen ontstaan de mierentieten. We tellen in deze gezamenlijk gespeelde stukken twee drummers, drie bassisten en vier pianisten. Die overdaad zorgt voor een aanstekelijke opzwependheid. Ook de uitvoering van Il Duca di Württemberg (van Fellini componist Nino Rota, arrangement van de Graaf) heeft die aanjagende weelde, ook dankzij de hitsige gitaren, strijkers en wrijvende blazers. Even later krijg je hetzelfde effect met Enlightment van Sun Ra. Het enthousiasme en de overgave is om verliefd op te raken.
Vermakelijk is het stuk FreejazzKaraoke, waarin de muzikanten in een prettig zooitje reageren op de publieksopdrachten van het scherm. We horen een hoop, uiteenlopend van een krassende gitaar van Jasper Stadhouders tot een grommende en snurkende Simin Tander. Deze zangeres lijkt een steeds prominentere rol te krijgen in het werk van van de Graaf. Haar stem is beweeglijk, ze laat het traditionele zingen vaak achterwege en kiest eerder voor klanken. Dat gaat vaak goed, maar de stem is een instrument dat snel op de voorgrond treedt, waardoor de betovering in de muziek zo maar doorbroken kan worden. Bij deze geïmproviseerde stukken is het jammer dat je de interacties niet kan zien, zeker als het beeld een wezenlijk onderdeel vormt. De uitleg in woord en beeld (gaaf vormgegeven in een fake krantenknipsel) over de insteek van de stukken, vormt dan een welkome aanvulling. I Compani Extended 2013. Eigen Beheer (subdist) |
