Eerbewijs aan een magisch muziekoord met Shirma Rouse, Lilian Vieira en Gianna Tam
door Roland de Beer
East Harlem is een legendarische wijk in New York die inwoners heeft aangezogen uit alle hoeken van de wereld. De buurt bracht groten voort als de acteur Al Pacino en de rapper Tupac. Maar het zijn vooral latino’s geweest die er in de afgelopen eeuw de sfeer hebben bepaald. Meestermusici als Tito Puente en Ray Barretto groeiden er op in een Spaanstalige gemeenschap die zoveel zielen telde dat East Harlem lange tijd beter bekend stond als Spanish Harlem.
‘El Barrio’, zeggen ze daar. De buurt werd lang geplaagd door armoede en criminaliteit, en van tienerzwangerschappen keek niemand op. Onder het kolkende danspubliek in clubs als ‘The Conga’ konden zich aardig wat overgrootouders van tegen de vijftig bevinden, zo snel ging het soms met de generaties. Op de ellende bloeiden passie en vrolijkheid, en even pittig als de mojitos aan de bar waren de kruiden op de markt. Aretha Franklin zong het al: ‘There is a rose in Spanish Harlem,’ en die roos, de liefde, groeide ‘zomaar tegen het beton’.
‘Het was vooral een gezellige buurt’, zegt Lucas van Merwijk (55), slagwerker en oprichter van een Cubop City Big Band die, reizend vanuit Nederland, in de hele Latijns-Amerikaanse wereld een naam heeft op te houden. ‘Het was een migratiewijk waar culturen botsten en samengingen. Daarom was het muzikaal ook zo zinderend en vruchtbaar.’ Van Merwijk was twintig, toen hij voor het eerst de timbales liet knallen in muziekgroepen die zich toelegden op salsa – voor de polder toen een nieuw fenomeen.
Nu het jaar 2017 op de kalenders is verschenen, is Van Merwijk gaan graven naar de wortels van zijn muziek. Hij wijdt er een theaterprogramma aan onder regie van Titus Tiel Groenestege, The Soul of Spanish Harlem, waarin Van Merwijk met Cubaanse, Venezolaanse en Nederlandse musici en een zangeressentrio van Antilliaanse, Braziliaanse en Surinaamse herkomst eer bewijst aan een ‘plek die je doet duizelen door alle muziek die daar vandaan is gekomen’. ‘2017’, zegt Van Merwijk, ‘dat is een eeuw na 1917, het jaar waarin de inwoners van het eiland Puerto Rico plotseling tot Amerikaan werden gebombardeerd, om massaal te worden ingezet in de Eerste Wereldoorlog.’ Voor de U.S. Army waren Afro-Cubaanse melodieën en slimme ritmetikken niet de eerste prioriteit. Maar het nam niet weg, ontdekte Van Merwijk, dat veel Puertoricanen in legerorkesten werden ingezet, waar ze invloed hadden op de muzikale spirit. Hetzelfde gebeurde toen Puertoricanen in Harlem neerstreken, en er een muzikale mix ontstond van latin en zwart. ‘Spanish Harlem, dat was een crossover die zichzelf steeds opnieuw uitvond’, zegt Van Merwijk. ‘Duke Ellington had Juan Tizol in de gelederen, componist van Caravan. Dizzy Gillespie voegde een heel contingent latino-percussionisten aan zijn orkest toe en bracht bebop die cubop werd gedoopt.’ Jazz-zangeres Shirma Rouse (36), opgegroeid op St. Eustatius, heeft haar portie Caribische cultuur vanouds ruimschoots meegekregen, en wist dat muzikale invloeden tussen de Cariben en de VS heen en weer liftten. ‘Maar ik had geen idee’, zegt ze, ‘dat zóveel van die ene plaats vandaan kwam.’
Van Merwijk werd in zijn vroege salsa-jaren gegrepen door de cubop van Machito, een Puertoricaanse orkestleider die conga’s, bongo en en timbales – puntig klinkende trommels – tot een heilige drieëenheid maakte voor de latin muziek. Machito was de ongekroonde koning van The Palladium, een Broadway-danszaal waar publiek uit Spanish Harlem in de jaren vijftig en zestig massaal op af kwam. Bandleiders die elkaar in dit latin-mekka naar de kroon staken,, waren ook de legendarische ‘Titos’ Tito Puente en Tito Rodriguez. Van Merwijk kwam erachter dat Santana’s wereldhit Oye como va, een nummer uit het repertoire van Tito Puente, ‘eigenlijk van de beroemde Cubaanse bassist Cachao was’.
‘Een potpourri van culturen’, noemt Shirma Rouse Spanish Harlem. Ster van de jaren zeventig was Ray Barretto,ook bekend als congaspeler bij Charlie Parker én de Rolling Stones. En toen moest het spetterende latin soul-werk van Joe Bataan, een visionair die zich ontwikkelde van bendeleider tot bandleider, nog tot Europa doordringen. The Soul of Spanish Harlem: het programma danst van oud naar nieuw en soms weer terug, met oeroud beeld en nieuwe foto’s en video’s van regisseur ‘Tito’ Tiel Groenestege. Van Merwijk mag aannemen dat de cd die zijn vaste label gaat produceren gedraaid zal worden op de latin-radiozenders van New York, Miami en Los Angeles, en in Zuid-Amerika wel weer illegaal zal worden gekopieerd. ‘Dat zal ik een eer vinden’, zegt Van Merwijk.
